صفحه ۶۷

است که به غیر از اسرار جنگ هیچ سری را از شما مپوشانم." نهج البلاغه صبحی صالح، نامه 50.

علاوه بر آن مردم حق دارند اشراف و نظارت بر عملکرد آنان نیز داشته باشند.

پیامبراکرم (ص) فرمودند: "ای مردم نظر مشورتی خود را بر من اعلام کنید." "اشیروا علی ایها الناس"؛ المغازی للواقدی، ج 1، ص 48؛ بحارالانوار، تاریخ نبینا، باب غزوة بدر الکبری، ج 19، ص 218.

و حضرت امیر(ع) در نامه خود به مالک فرمودند: "نصیحت حاکمان و خیرخواهی مردم برای آنان عملی نمی شود مگر در صورت احاطه و نظارت مردم بر حاکمان و عملکرد آنان؛ (حاکمان به گونه ای بر مردم حکومت کنند که) مردم حکومت آنان را بر خود سنگین نشمارند و به فکر سقوط آنان نیفتند." "... و لاتصح نصیحتهم الا بحیطتهم علی ولاة الامور و قلة استثقال دولهم و ترک استبطاء انقطاع مدتهم..."؛ نهج البلاغه صبحی صالح و عبده، نامه 53.

و همچنین آن حضرت فرمودند: "و گمان نکنید که گفتن و تذکار حقی بر من تلخ و سنگین باشد، و من خودم را بزرگتر از آن بدانم که حقی به من تذکر داده شود؛ همانا کسی که شنیدن حقی یا عرضه عدالت بر او سنگین باشد، عمل به حق و عدالت برای او سنگین تر خواهد بود. پس مبادا از گفتار و تذکر حقی یا ارائه نظر و مشورت عادلانه ای بر من دریغ کنید؛ زیرا من ذاتا بالاتر از این نخواهم بود که خطایی بکنم، و بر

ناوبری کتاب