آیت‌الله منتظری

جواب:الف - مراتع با اراضی موات مترادف نیست، زیرا "اراضی موات" زمینهایی است که سابقه عمران و آبادی نداشته و یا اگر داشته به طور کلی از بین رفته و اثری از صاحبان آنها نباشد؛ در صورتی که برخی از مراتع نظیر جنگل ها و بیشه ها خودبه خود آباد می‎باشند. و منظور از "بهره برداری قرارنگرفتن آنها" این است که نه احیا شده اند و نه تحجیر به قصد احیا، بلکه به حالت موات باقی مانده اند. و آنچه در کتب فقهی و اخبار ذکر شده عنوان اراضی موات و انفال است نه عنوان مراتع.

اراضی موات و کوه ها و مراتع و جنگل ها و معادن و دریاها همگی از انفال می‎باشند، یعنی از اموال عمومی که متعلق به شخص خاص نیستند، چون در آنها نقشی نداشته است؛ و به اصطلاح ملی می‎باشند و در اختیار امام مسلمین خواهد بود.

پس اگر زمین یا مرتعی در حریم یک آبادی باشد که معمولا محل چراگاه گوسفندان آنان یا بارانداز یا کودانداز یا خاک انداز یا جای خرمن یا آب رو یا بالاخره محل یکی از حاجات عمومی آن آبادی باشد متعلق به آن آبادی است و دیگران حق تصرف در آن را ندارند و دولت هم حق ندارد از آنان بگیرد.

و اگر حریم هیچ آبادی نباشد با عدم بسط ید حاکم اسلامی واجد شرایط، هر کس حق دارد از آنها بهره برد یا آن را احیا نماید، به ایجاد ساختمان یا کشت یا احداث باغ یا انبار؛ و یا به قصد احیا تحجیر نماید. اگر احیا نماید مادام الاحیاء مالک آن می‎باشد. و اگر تحجیر نماید به مجرد تحجیر مالک نمی شود بلکه او احق است به احیای آن به شرط آن که در احیای آن کوتاهی نکند؛ وگرنه او را وادار می‎کنند که یا احیا کند و یا آن را رها نماید. و اگر کسی زمینی را نه احیا کرده و نه تحجیر به قصد احیا، نه مالک آن می‎باشد و نه احق نسبت به آن؛ و مجرد ثبت و سند رسمی یا غیر رسمی موجب مالکیت یا احقیت نمی شود.

و هر چند افراد می‎توانند به وسیله چرا یا حیازت از گیاهان و درختان مراتع استفاده نمایند ولی حق ندارند جاهایی را قرق نموده و به خود اختصاص دهند؛ منتها مادامی که کسی در جایی به چراندن حیوانات خود مشغول است کسی حق مزاحمت