صفحه ۴۳۲

جواب: بنای شرع مقدس در امور مردم عمل بر مجرای طبیعی و عادی است و برای برخورد با مخالفین حق و امثال آنها راه کارهای لازم عقلی و عقلایی مثل گفتگو و مناظره را ارائه و مورد توجه قرار داده است. بنابراین جواز خروج از راه های متعارف و احضار ارواح برای مقاصد مذکور - به خصوص با توجه به این که تشخیص موضوع مخالف حق و شخصی که ضرر زدن به او جایز است بسیار دشوار، و به حسب اختلاف شرایط ازمنه و امکنه و افراد متغیر است - محل تأمل و اشکال است؛ زیرا ممکن است حقوق محترمه ای تضییع گردد.

رابطه حق و عدالت

(سؤال 2346) رابطه عدالت با حق چگونه تصویر می‎شود؟

جواب: رابطه عدل بشری و حق در دو عرصه قابل تصویر است:

1 - در عرصه تشخیص و اعطای حقوق فردی و اجتماعی؛ در این عرصه عدل به معنای: "اعطاء کل ذی حق حقه" می‎باشد، یعنی حق هر صاحب حقی کاملا داده شود.

شاخصه عدالت در عرصه حقوق از نظر عدلیه براساس دو اصل می‎باشد: اول این که حسن و قبح ذاتی را قبول کنیم، یعنی معتقد به حقی ورای ارشادات شارع باشیم؛ و دوم این که بپذیریم عقل توانایی درک آنها را دارد.

مطابق این دو مبنا هر کجا حقی تبیین و درک شود، اعطای آن به صاحبش شاخصه عدالت است. البته با این که حسن اصل عدل و قبح اصل ظلم از مستقلات عقلیه است، لکن مصادیق آن دو از مستقلات عقلیه نیست و بسا در مواردی بین عقلا مورد اختلاف واقع شود. پس اگر کسانی همچون اشاعره حسن و قبح عقلی را انکار نمایند و ملاک آن دو را همان شرع بدانند قهرا باید شاخصه های عدالت و ظلم را بدون ارشاد شارع غیرقابل درک بدانند؛ اما بنابر نظر عدلیه - که نظر صحیح می‎باشد - عقل و عقلا قادر به تشخیص مصادیق زیادی از عدل و ظلم می‎باشند، هر چند شرع در آن موارد ارشادی نداشته باشد. و در موارد نادری که عقل و عقلا نتوانند عدل و ظلم را تشخیص دهند، یا در آن اختلاف نظر داشته باشند و یا به خطا روند، با ارشاد شرع

ناوبری کتاب