آیت‌الله منتظری

بدون این که عقد مستقل باشد - همان طور که فرموده اید - مستصنع از ناحیه عقلا ملزم به خرید شیی مصنوع باشد؟

جواب: عقود و ایقاعات از مؤسسات شرع مبین نیست، بلکه از اعتبارات عقلایی است که برحسب نیازهای اجتماعی نزد عقلا دایر و معتبر شده است؛ و شرع مبین با یک جمله (اوفوا بالعقود)سوره مائده (5): آیه 1. همه آنها را امضا کرده است. بلکه امضا هم لازم نیست، همان عدم ردع و منع شارع کافی است. و نسبت به معاملات ربوی یا غرری با ردع و منع شارع حکم به بطلان آنها می‎کنیم.

استصناع نیز یکی از نیازهای انسانهاست که با مقاوله و تعهد طرفین انجام می‎شود و در آن صوری مفروض است که تابع قرارداد طرفین می‎باشد:

1 - مواد از مستصنع باشد و صانع فقط متعهد عمل می‎باشد؛ و در حقیقت استیجار است.

2 - مواد از صانع باشد و قبل از عمل به نحو کلی مصنوع کلی را با صفات و خصوصیات به نحو سلف می‎فروشد که تطبیق کلی بر مصنوع خاص در اختیار صانع است، و تا زمانی که تحویل نداده به ملک خودش باقی است.

3 - شخص صانع اولین مصنوع خود را که در آینده ساخته می‎شود روی مواد خود الان بفروشد، به گونه ای که مصنوع خاص آینده الان ملک مستصنع باشد. این معامله ظاهرا غرری است، بلکه بیع معدوم محسوب است و صحیح نیست.

4 - مستصنع دستور دهد که صانع روی مواد ملک خود فلان چیز را بسازد و به او بگوید: من از تو می‎خرم. این نه اجاره است، و نه بیع، بلکه یک نحو مقاوله و تعهد ساخت و خرید است. و ظاهرا لازم الوفاء است؛ زیرا عموم (اوفوا بالعقود) شامل مطلق تعهدات و قراردادها می‎شود، مگر آنهایی که به دلیل غرری یا ربوی بودن بطلان آنها ثابت شده است.

و بالاخره به نظر اینجانب مقاوله ها و قراردادهای معمولی لازم الوفاء می‎باشد.