آیت‌الله منتظری

طلبه الان در قم هست و ارتباطشان هم با دنیای خارج خیلی زیادتر است. نجف تازه بعد از صدام می‎خواهد وسعت پیدا کند، و قهرا می‎توان گفت ارتباط جهانی قم با دنیا بیشتر است، بخصوص بعد از انقلاب. حتی قبلش هم من یادم است که "هنری کربن" فرانسوی مدتها می‎آمد هم قم و هم تهران با علامه طباطبایی راجع به فلسفه و عرفان بحث می‎کرد، او می‎گفت در فرانسه تشخیص داده اند که عرفان اسلامی یکی از چیزهایی است که می‎شود نسل جوان را به وسیله آن جذب کرد که سراغ کارهای خلاف نروند. به همین منظور روی عرفان اسلامی زیاد کار می‎کرد. و مرحوم علامه طباطبایی جلسات زیادی هم در قم و هم در تهران با ایشان داشت.

یک شب من خودم حاضر بودم در تهران که دکتر سیدحسین نصر - حالا در آمریکاست - مترجم بود و من "هنری کربن" را ملاقات کردم. الان هم یک چنین ارتباطاتی هست و کتابهای خارجی مورد توجه است. فلسفه اروپایی ها، فلسفه غرب مورد توجه است، مطالعه می‎کنند، بعضی ها می‎فرستند جوانهایی را در آمریکا، کانادا و جاهای دیگر تا علوم جدید را یاد بگیرند بیایند اینجا به دیگران یاد بدهند؛ ارتباطات بالاخره وجود دارد. ما یک اخبار غیبیه ای از امامانمان داریم، از جمله این حدیث از امامان ما رسیده که "در آخرالزمان علم از کوفه قطع و در قم ظاهر می‎شود." مراد از کوفه حتما نجف بوده است؛ و در این مدتی که صدام برای حوزه علمیه نجف مزاحمت ایجاد می‎کرد عملا این طور بود که قم مرکز علوم اسلامی شده بود.

بعد از انقلاب توجه دنیای خارج به قم خیلی زیاد شد؛ البته ممکن است حالا یک سرخوردگی هایی پیدا شده باشد، اما اول انقلاب قم خیلی مورد توجه خارج و داخل قرار گرفت، برای این که کانون انقلاب بود سبب شد بیشتر مورد توجه قرار گیرد. و کتابهایی هم که در قم نوشته می‎شود خیلی هایش به خارج صادر می‎شود. این نکته را توجه دارید که بر اثر انقلاب هم قم و هم مذهب تشیع مورد توجه جهان قرار گرفت، چون که انقلاب انقلاب شیعی بود و آیت الله خمینی در رأسش بود، لذا هم مذهب تشیع خیلی در دنیا مورد توجه قرار گرفت هم شهر قم و حوزه آن.