آیت‌الله منتظری

[ زندان در اسلام و نفی مجازات زندان ]

پرسش 1 - مفهوم زندان و زندانی در شرع مقدس چگونه تعریف شده است؛ و به طورکلی شرایط زندانی و حقوق او هنگام بازداشت، پیش از اثبات جرم و پس از آن، از دیدگاه شرع و قانون چیست ؟

جواب: زندان به شکل کنونی و رایج دارای مبنای دینی نیست و ریشه ای در تاریخ صدر اسلام ندارد، آنچه وجود داشته در موارد بسیار معدود و آن هم با وضعیت و شرایطی کاملا متفاوت با زندانهای کنونی بوده است.

در اسلام اصولا سه نوع زندان وجود دارد:

1 - زندان به عنوان حد، مانند زندانی نمودن آمر به قتل، دزد در مرتبه سوم دزدی پس از اجرای حد در دومرتبه قبل، زن مرتد با شرایطی که برای آن گفته شده است.

2 - زندان به عنوان تعزیر نسبت به جرائم خاصی که حاکم شرع واجد شرایط می‎تواند مجرم را با شلاق یا زندان تعزیر نماید؛ که در این گونه موارد همان گونه که تعداد شلاق باید کمتر از حد باشد مقدار زندان نیز باید متناسب با همان تعزیر شلاق باشد که کمتر از حد است. تذکر این نکته لازم است که چون هدف اصلی از تعزیر، اصلاح و تنبه مجرم می‎باشد نه انتقام و کینه ورزی، از این رو تعزیر منحصر به زندان و شلاق نیست بلکه دارای مراتبی است که از توبیخ و تهدید شروع می‎شود و آخرالامر نوبت به شلاق یا زندان می‎رسد.

و بسا در شرایط کنونی دنیا امور دیگری غیر از شلاق و زندان در تنبه و اصلاح روحیه مجرمین بهتر مؤثر باشد، که طبعا باید از آنها استفاده نمود، به ویژه با توجه به مفاسد و اثرات مخرب زندان در زمان حاضر، از جمله: صرف بودجه های زیاد از بیت المال، به هدررفتن نیروهای کار و مولد جامعه، تخریب و افساد روحیات افراد جوان در اثر معاشرت و حشر با مجرمین حرفه ای، ازبین رفتن زمینه تنبه و اصلاح که هدف اصلی از تشریع زندان می‎باشد، ازبین رفتن احساس مسؤولیت نسبت به خود و جامعه، پایین بودن سطح بهداشت و سلامت اخلاقی و آموزشهای لازم و از هم پاشیدن اساس خانواده های آنان و... .