آیت‌الله منتظری

کرده، به صورت آفریده دیگری پدید آوردیم؛ از تعبیر به (انشاءناه خلقا آخر) به دست می‎آید که سنخ این صورت و فعلیت اخیر کاملا با سنخ مراحل گذشته تفاوت دارد و این همان صورت تجردی اوست، و در عین حال فرموده است: همان موجود را خلق آخر پدید آوردیم؛ یعنی همان موجود مادی را که مراحل مادیت را طی نموده به صورت "خلق آخر" درآوردیم؛ پس معلوم می‎شود مرتبه تجرد در انسان محصول عالی و ثمره لطیف همان موجود مادی است که در اثر لطافت و صفا به مرحله تجرد رسیده است.

و این تعبیر منافات ندارد با تعبیر به نفخ روح که در آیات دیگر قرآن واقع شده است؛ زیرا فعلیت همه صورتهای پی درپی محصول افاضه خداست، و اوست که صورتهای جدید و تازه را در ماده های مستعد و واجد شرایط پدید می‎آورد، چون نظام وجود از کوچکترین ذره تا بزرگترین موجود امکانی در حدوث و بقا وابسته به اراده و فیض خدا می‎باشند. و بالاخره روح انسان هرچند مجرد است ولی مجرد کامل و خالص نیست و به وسیله نردبان ماده به عالم بالا سیر می‎کند؛ و به اصطلاح در ذات مجرد است ولی در فاعلیت و تکامل به ماده نیاز دارد."

حیوانات نیز روح مجرد دارند

منصور: "شما در ضمن گفتارتان ادراکات انسان را به روح و روان او نسبت دادید، در صورتی که قسمتی از این قبیل ادراکات در حیوانات دیگر نیز وجود دارد."