آیت‌الله منتظری

سیال که بتدریج از بالا صاف و زلال می‎شود، و بالاخره در اثر حرکت تکاملی جوهری دائما در مسیرهای مختلف افتاده و موجودات مجرد تحویل می‎دهد و حتی ارواح و نفوس انبیاء و اولیاء - که در کمال به سرحد عالم عقول و مجردات کامل رسیده اند - نیز محصول عالی اصلاب شامخه و ارحام مطهره و بدنهای پاک و بی آلایش می‎باشند، و به اصطلاح در قوس صعود عالیترین ثمره عالم ماده می‎باشند که به مرتبه عقل کامل رسیده اند.

البته مقصود او از حرکت جوهری که موجب تکامل و تجرد همه نفوس می‎شود حرکت طبیعی غیراختیاری است که نفوس سعیده و شقیه در آن یکسانند و به طبع خود مراحل تجرد را طی می‎نمایند، نه حرکت اختیاری که از راه ایمان و تحصیل اخلاق فاضله و اعمال صالحه به دست می‎آید و مخصوص نفوس سعیده می‎باشد. همان گونه که یک درخت مثلا دوگونه حرکت دارد: یک حرکت تکاملی طبیعی دارد که چه مستقیم باشد یا منحنی به طبع خود نمو می‎کند و بزرگ می‎شود، و یک حرکت که معلول رسیدگی و تربیت باغبان دلسوز است که با اختیار خود آن را در مسیر مستقیم قرارمی دهد و از انحراف و کج شدن بازمی دارد. نفس انسان نیز دارای دوگونه حرکت می‎باشد و کرامت و ارزش انسان به حرکت اختیاری جوهری اوست که با ایمان و اخلاص و ایثار خود را در مسیر حق قرار می‎دهد، نه به حرکت طبیعی جوهری که بر و فاجر در آن یکسان می‎باشند.