آیت‌الله منتظری

نقص و کمال اختیاری و غیراختیاری

ناگفته نماند که کمال و نقصهایی که در قوس صعود و تکامل انسان به دست می‎آید نتیجه اعمال و حرکات و در حقیقت صورت واقعی و حقیقی آنهاست؛ ولی کمال و نقصهای قوس نزول و خلقت انسان ناشی از عمل و حرکت انسان نیست، بلکه معلول شرایط و مقدمات مادی و غیرمادی وجود انسان است که از حیطه اختیار انسان بیرون است. و این خود دلیل است بر این که نظام نزول و صعود وجود همانند دو قوس کمان دوری است نه مستقیم.(ثم دنی فتدلی، فکان قاب قوسین او ادنی)، سوره نجم (53)، آیات 8 و 9

به هر صورت برهان اول، معاد همه انسانهای کامل و غیرکامل را به اثبات می‎رساند؛(صراط الله الذی له ما فی السموات و ما فی الارض، ألا الی الله تصیر الامور)، سوره شوری (42)، آیه 53 ولی برهان متکلمین که پیرامون رد مظالم بندگان و دادگری و ثواب و عقاب اعمال دور می‎زند تنها معاد را در حد عالم مثال و برای انسانهایی خاص که مورد ظلم قرارگرفته یا ظالم بوده اند به اثبات می‎رساند و از اثبات معاد تام و جنت ذات و صفات و بهشت رضوان که از آن اولیای الهی است عاجز است، مگر این که مراد از ثواب و عقاب و اعمالی که بر آن عقاب یا به آن ثواب داده می‎شود معنایی وسیعتر باشد که شامل ثواب و عقاب اولیای الهی نیز گردد.

اشکال دیگری که بر برهان متکلمین وارد می‎شود این است که این برهان بر قبول حسن و قبح عقلی متوقف است، در حالی که حسن و قبح