آیت‌الله منتظری

باشند. تفاوت موجودات با یکدیگر نه قراردادی است و نه آفریده شده، بلکه لازمه ذات و هویت آنهاست.

ما معمولا به هر پدیده ای جدا و تنها می‎نگریم، در صورتی که هر پدیده ای جایگاهی خاص در نظام تکوین دارد و معلول یک سلسله علل و معدات خاص می‎باشد، و همه قسمتهای جهان با یکدیگر متصل و مربوط می‎باشند؛ از باب نمونه وجود فرزند متوقف بر وجود پدر و مادر و تمایلات آنها و متأثر از خصوصیات جسمی و روحی آنان می‎باشد و از مسیر این معدات و شرایط مشمول فیض خداوند می‎شود. و بالاخره نظام جهان ذاتی جهان است و علة العلل خدای جهان است. پس خداوند هم عادل است یعنی توجه او به معلولاتش یکسان می‎باشد، و هر معلولی را در جایگاه ذاتی خود قرار داده و به قدر قابلیت و استعدادش به آن وجود افاضه کرده؛(الذی خلق سبع سموات طباقا ماتری فی خلق الرحمن من تفاوت فارجع البصر هل تری من فطور، ثم ارجع البصر کرتین ینقلب الیک البصر خاسئا و هو حسیر)، سوره ملک (67)، آیات 3 و 4 و هم قادر مطلق است و آنچه را ممکن بوده همان گونه که ممکن بوده است ایجاد کرده و آفریده است، و آنچه موجود نشده است وقوع آن محال بوده که موجود نگردیده است، و قدرت خداوند به محال تعلق نمی گیرد. و این که می‎گوییم خداوند بر هرچیز و هر کاری قادر است، مقصود چیز و کاری است که ممکن باشد، محال و ممتنع اساسا چیزی نیست، بلکه بطلان محض است."