آیت‌الله منتظری

غرایز حیوانی از قبیل شهوت و غضب و توهمات خیالی می‎باشد، ولی انسان علاوه بر غرایز حیوانی دارای قوه عقل و تمیز است و تحرکات او معمولا به دنبال تفکر و تدبر و سنجش منافع و مضار فعل انجام می‎شود، و به اصطلاح افعال اختیاری او مسبوق به مقدمات علمی و انفعالی و اختیار و اراده او می‎باشد.

در آغاز کار را تصور می‎کند، سپس فایده و نتیجه آن را بررسی می‎نماید، پس اگر ملایم با یکی از غرائز یا دریافت عقل او بود با تصدیق نفس به فایده آن کار، حالت انفعالی اشتیاق در نفس او پدید می‎آید؛ سپس نوبت به مقایسه و سنجش می‎رسد، در این مرحله منافع و مضار کار را با یکدیگر مقایسه می‎کند، و در این مرحله است که دقت و مشاوره و موعظه و تبلیغات نقش اساسی دارند، و بالاخره با اختیار خود یا از آن صرف نظر می‎کند و یا نسبت به انجام آن تصمیم قطعی می‎گیرد، و به دنبال آن حرکت عضلات متناسب با آن کار شروع می‎شود. نام این تصمیم نهایی که مرحله فاعلیت نفس است اراده می‎باشد. انسان علاوه بر غرایز حیوانی از قبیل شهوت و غضب، قوه عقل و تمیز نیز دارد و در نتیجه در روان او کششهای مختلفی وجود دارد، برخی او را به طرف خیر و صلاح و برخی به طرف شر و فساد دعوت می‎کند، و او با توجه به منافع و مضار کار و سنجش بین آنها به اختیار خود یکی را انتخاب می‎نماید، و هیچ گاه کشش روحی او تنها به طرف شر نیست تا او را در انجام آن معذور داریم.