آیت‌الله منتظری

تصویر ارتباط افعال فاعل مختار با خداوند در قالب دو تشبیه

یکی از علمای بزرگ در شرح حدیث مفصلی که در این رابطه از حضرت امیرالمؤمنین (ع) نقل شده برای این مسأله تشبیهی را ذکر کرده اند که تا اندازه ای مسأله را روشن می‎نماید. ایشان چنین می‎گوید: "ما فرض می‎کنیم انسانی را که دارای مال و منال و مزرعه ها و خانه ها و بنده ها و کنیزهایی است، پس او یکی از بندگان خود را انتخاب می‎نماید و یکی از کنیزها را همسر او قرار می‎دهد و از خانه و اثاث و سرمایه به اندازه رفع نیاز به او تملیک و در اختیار او قرار می‎دهد؛ اگر بگوییم این کار مولا هیچ تأثیری در دارایی بنده خود ندارد و تنها مولا مالک همه است و این بنده همچون گذشته خود می‎باشد، این سخن مانند کلام جبری هاست؛ و اگر بگوییم این بنده تنها مالک این خانه و سرمایه ای است که به او داده شده و مالکیت مولا نسبت به آنها به طور کلی باطل شده، این سخن همچون کلام تفویضی هاست؛ و اگر بگوییم این بنده مالک بخشیده های مولای خود شده ولی با حفظ مالکیت مولا در طول مالکیت این بنده نه در عرض آن، مولا مالک اصلی است و آنچه برای بنده است مالکیتی است در ظرف و داخل مالکیت مولا، همان گونه که نوشتن هم به دست انسان نسبت داده می‎شود و هم به خود انسان و هیچ یک از دو نسبت باطل کننده دیگری نیست، این نظر سوم حقیقتی است که حضرت بدان اشاره فرموده اند."علامه طباطبایی در حاشیه اصول کافی، ج 1، ص 156