مثل جهان مثل ساختمانی است که بنا آن را میسازد و سپس آن را به حال خود رها مینماید؛ و یا همچون کارخانه ای است که مؤسس آن، آن را احداث و به کار میاندازد و سپس کارخانه به طبع خود میچرخد و دیگر نیازی به طراح اولی آن نیست. پس به نظر معتزله کار جهان و از جمله انسان به طور کلی به خود آنان واگذار شده و اثر هر موجودی به خود او وابسته است؛ و در اصطلاح به آن "تفویض" گفته میشد. این بود فشرده نظریه اشاعره که قائل به "جبر"، و معتزله که قائل به "تفویض" بودند.
امر بین الامرین (نه جبر و نه تفویض)
در مقابل این دو نظر، نظر سومی است به نام "امر بین الامرین" که از ناحیه ائمه معصومین (ع) ابراز شده و سپس فلاسفه اسلامی و حتی بعضی از عرفای بزرگ اهل سنت آن را مورد توجه و بررسی قرار داده اند و دریافتند که نظری است دقیق و مطابق با موازین عقلی و فلسفی و عرفانی. در اینجا به چند حدیث اشاره میشود:
1 - در حدیثی معتبر از امام باقر و امام صادق (ع)نقل شده است که فرمودند: "ان الله ارحم بخلقه من ان یجبر خلقه علی الذنوب ثم یعذبهم علیها، والله اعز من ان یرید امرا فلا یکون" فسئلا(ع)هل بین الجبر و القدر منزلة ثالثة ؟ قالا: "نعم اوسع مما بین السماء و الارض"اصول کافی، ج 1، ص 159
.jpg)
