صفحه ۲۲۹

مقامات معنوی دخالت دارد، در بقای آنها نیز دخالت دارد؛ زیرا هر معلولی همان گونه که در حدوث به علت نیاز دارد در بقا نیز به بقای همان علت نیاز دارد و به اصطلاح "علت مبقیه هر چیز همان علت محدثه اش می‎باشد".

ثانیا: هر اندازه شناخت نسبت به عظمت خدا و کبریایی و توان او بیشتر باشد طبعا تواضع و کرنش و خضوع در برابر او بیشتر خواهد شد. مقربان سلاطین و قدرتمندان چون به قدرت آنان بیشتر احاطه دارند بیشتر از دیگران از آنان می‎ترسند و آداب را رعایت می‎نمایند، این یک امر ارتکازی و طبیعی است.

خدای متعال در سوره فاطر - پس از بیان آثار قدرت خود از قبیل فرود آوردن آب از بالا و پدید آوردن میوه های رنگارنگ و ایجاد رگه های گوناگون در کوهها و خلق مردم و جنبندگان و چهارپایان مختلف - می‎فرماید: (انما یخشی الله من عباده العلماء)سوره فاطر (35)، آیه 28 [این است و جز این نیست از میان بندگان خدا دانشمندان از او می‎ترسند] که طبعا به مناسبت تصریح به آثار قدرت خدا، و به اصطلاح به مناسبت حکم و موضوع به دست می‎آید که مقصود از "علما" در اینجا دانشمندان علوم طبیعی از قبیل زمین شناسی، معدن شناسی، حیوان شناسی و انسان شناسی می‎باشد.

ناوبری کتاب