آیت الله منتظری : تنی که رفت ، اندیشه ای که ماند
"بهروز کارونی "
آیت الله منتظری ، فقیه منتقد حکومت ایران درگذشت .
در مورد جایگاه آیت الله منتظری در فقه شیعه کم گفته نشده است . با وجود نظرات مختلفی که عمدتا به نوع نگاه روحانیون باز میگردد، آقای منتظری از جمله مهم ترین مراجعی بود که حتی مخالفان نگرشش نیز با احترام از او یاد میکردند. هر چند این احترام سبب نشد که در سالیان پایانی زندگی خود و در حکومتی که برآمده از نظریات خودش بود با آرامش زندگی کند; سالیان سال حصر خانگی ، حمله به بیت او و تهدید شدن از سوی گروه های تندروی مسلح گواه این مدعاست .
چنانچه به بیست سال پایانی زندگی همراه تهدید و حصر آیت الله منتظری ، سالیان سال زندان و تهدید و حصر دوران پهلوی را هم اضافه کنیم ، نام وی در میان کسانی قرار میگیرد که نه به خاطر تمایلات مذهبی یا دیدگاه غیر مذهبیشان که به عنوان مهم ترین فعالان اجتماعی و سیاسی تاریخ معاصر ایران از آن ها یاد میشود.
اینک این روحانی منتقد درگذشته است . اما در تنها حکومت برآمده از انقلابی مذهبی در جهان ، خاکسپاری و سوگواری یکی از مهم ترین مراجع دینی با آرامش برگزار نشد.
حمله به سوگواران و راه پیمایان و جلوگیری از مراسم سوگواری کسی که حتی حاکمان جمهوری اسلامی حضور خود در صحنه قدرت را مدیون او هستند، به تاریخ پر فراز و نشیب ایران زمین افزوده شد.
ظاهرا آیت الله منتظری نیز مانند قربانیان اعدام های گروهی ای که مخالفش بود، باید در انتظار روزی و روزگاری دیگر برای سوگواری همراه با آرامش و بی دغدغه باشد.
مجتهدی پر تجربه :
آیت الله منتظری از جمله روحانیون سرشناس دوران پس از انقلاب بهمن 57 بود که به گفته محمد جواد اکبرین ، روزنامه نگار و پژوهشگر دینی در لبنان ، حتی پیش از اعلام مرجعیت آیت الله خمینی و در سال های دهه 40 خورشیدی هم درجه اجتهادی داشت .
محمد جواد اکبرین میگوید: به گواهی آیت الله بروجردی ، آیت الله منتظری مجتهد مسلم بودند. بعد البته در مباحث علمی مرحوم آیت الله خمینی هم ایشان شرکت کرد و از شاگردان برجسته ایشان بود. منتها مهم این است که ایشان مجتهد جدید نیست و نزدیک به نیم قرن است که ایشان مجتهد مسلم است .
آقای اکبرین اشاره میکند که بسیاری از مراجع تقلید کنونی و روحانیون بلندپایه ، از شاگردان او بوده اند. آیت الله علی خامنه ای - رهبر جمهوری اسلامی ایران - نیز از مقلدان این مرجع تقلید بوده است . "ایشان هم مدتی پیش آیت الله منتظری شاگردی کردند. بعدها در دهه 60 وقتی مقولات جنجال برانگیزی مثل موسیقی و غیره مطرح شد، آیت الله خامنه ای برای اعلام اینکه باید مقوله موسیقی را آسان گرفت و این مقدار سخت گیری نکرد، در قم اشاره کردند که در این زمینه به فتوای آیت الله منتظری عمل میکنم . یعنی جاهایی ایشان نه تنها شاگرد آیت الله منتظری بلکه مقلدشان در زمینه های فقهی بودند."
محمدتقی فاضل میبدی ، عضو شورای مرکزی مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم نیز در خصوص جایگاه فقهی آیت الله منتظری میگوید: "آیت الله منتظری در حوزه علمیه قم و دیگر حوزه های فقهی شیعه بین تمام علما و مراجع شیعه ، در حد اعلمیت بودند و ایشان را در حد عالم جدی در فقه شیعه قبول داشتند، ایشان روشهای خاصی در فقه داشتند که کمتر کسی در تاریخ شیعه آن ها را دنبال کرده است ."
اعتراض :
اما معروفیت آیت الله منتظری در سالیان پیش از انقلاب تنها به دلیل جایگاه فقهی او نبود، بلکه وی به دلیل مخالفت با حکومت پهلوی ، سال ها را در تبعید و زندان به سر برد.
محمد علی عمویی ، فعال سیاسی در تهران که به دلیل عضویت در سازمان نظامی حزب توده ایران ، بیش از 20 سال را در ایران در زندان گذراند و با آیت الله منتظری در یک زندان بود در مورد او میگوید: در دهه 40 آیت الله منتظری با من هم زندان بود. در زندان شماره 4 قصر. مراودات با آیت الله منتظری اصلا ورای روابط با دیگر آقایان بود. پس از زندان هم در دورانی که ایشان موقعیت ممتازی در جامعه ایران پس از انقلاب داشت ، من بارها و بارها به دیدارشان رفتم . مشکلاتی را که داشتم با ایشان در میان میگذاشتم . مشکلاتی که به لحاظ سیاسی ، جریانات انحصارطلب و تمامیت خواه برای حزب ما و سایر جریانات فکری دیگر فراهم میکردند را با ایشان در میان میگذاشتم و معمولا برخورد ایشان بسیار دموکراتیک و انسانی بود.
پس از پیروزی انقلاب 57، آیت الله منتظری که نقش عمده ای در معرفی و شرح نظریه حکومتی آیت الله خمینی - یعنی ولایت فقیه - ایفا میکرد، ریاست مجلس خبرگان قانون اساسی را به عهده گرفت .
وی با درگذشت آیت الله طالقانی به عنوان امام جمعه تهران منصوب شد.
آیت الله منتظری با اتمام کار مجلس خبرگان قانون اساسی به قم بازگشت و امامت جمعه تهران را به علی خامنه ای که در آن زمان حجة الاسلام والمسلمین بود واگذاشت .
وی در اولین دوره مجلس خبرگان رهبری در سال 1364 به عنوان مصداق شرایط ولایت فقیه معرفی و به عنوان قائم مقام آیت الله خمینی برگزیده شد. با این حال از اواسط دهه 60، این مرجع تقلید شیعه اختلاف نظرهایی با آیت الله خمینی پیدا کرد.
به دلیل سوء رفتارهای مقام ها و شکنجه و اعدام مخالفان و زندانیان سیاسی - به ویژه اعضای سازمان مجاهدین خلق و سازمان های چپگرا - وی به منتقد سرسخت هیئت حاکمه جمهوری اسلامی ایران تبدیل شد.
محمدعلی عمویی اشاره میکند که نماینده آیت الله منتظری در تابستان سال 65 - یعنی چهار سال پس از دستگیری گسترده رهبران حزب توده در ایران - با وی دیدار کرد و از جانب آیت الله منتظری خواست تا شرحی از شکنجه هایی را که بر وی در زندان رفته است برایش بنویسد.
آقای عمویی میگوید: "پیام ایشان عبارت از این بود که پاره ای از خانواده های زندانیان سیاسی از چگونگی رفتار زندانبانان ، بازجوها و نحوه بازجویی ها که فشارهای گوناگونی را در مرحله تحقیق به زندانی وارد میکند، شاکی هستند.
ایشان خواهان این بود که در این مورد تحقیق کند که آیا واقعا چنین چیزی صحت دارد یا خیر؟ و با توجه به شناختی که از من داشت ، تجربه و نظر من در این مورد چه بود؟
او در سال 76 به دنبال مخالفت با اعلام مرجعیت آیت الله خامنه ای به مدت پنج سال در حبس و حصر خانگی به سر برد. در این مدت آیت الله منتظری به رغم اعمال فشارها از جانب حکومت ، تا پایان عمر خود، حامی اصلاحات ، حقوق بشر، آزادی های سیاسی و اجتماعی و منتقد سیاست های حکومت جمهوری اسلامی ایران باقی ماند.
اکبر گنجی میگوید: "آیت الله منتظری یک راه بسیار بسیار بلندی را از اول انقلاب تاکنون طی کردند. ابتدا این بود که ایشان بحث ولایت فقیه را مطرح کردند، البته نه آن چیزی که بعدها تبدیل به ولایت مطلقه فقیه شد.
ایشان در گام های بعدی این اندیشه را تغییر دادند و ولایت فقیه را تبدیل به نظارت فقیه کردند، و بعد تمامی حقوقی که امروزه به آن حقوق بشر و آزادی های سیاسی و حقوق شهروندی میگویند را در دستگاه حقوقی خود وارد کردند و به نوعی اینها را در همان تفکر سنتی که فقهای ما دارند بازسازی کردند و از این جهت تحول مهمی ایجاد کردند.
آن چیزی که اهمیت داشت این بود که آیت الله منتظری در چهارچوب همان فقه سنتی با همان قواعد و روش هایی که آن فقه دارد، این اندیشه های مدرن مانند آزادی احزاب ، آزادی سیاسی ، آزادی بیان و دفاع از حقوق شهروندان بهایی را وارد این دستگاه کردند. اندیشه و دستاوردهای ایشان در حوزه های مختلف بسیار زیاد است ."
در مورد شهروندان بهایی ایران میتوان به فتوای آیت الله منتظری به حقوق شهروندی بهاییان ، در پاسخ به استفتایی که از وی شد اشاره کرد که گفت : "بهاییان هم دارای حقوق شهروندی مانند سایر ایرانیان هستند."
دیان علایی ، نماینده جامعه بهاییان در سازمان ملل متحد در این باره میگوید: "این واقعا یک قدم خیلی خیلی مهم در تاریخ ایران بود که آیت الله منتظری فرمودند بهائیان ایرانی هم مثل هر ایرانی دیگری حق شهروندی دارند."
این مرجع تقلید حامی اصلاح طلبان ، در واکنش به حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری ، بارها از مسئولان خواست نسبت به اشتباهات انجام شده در روزهای اخیر از مردم عذرخواهی کنند.
او همچنین از ضرب و شتم معترضان به نتایج انتخابات ریاست جمهوری توسط نیروهای بسیج و لباس شخصی ها و نیروهای انتظامی انتقاد کرد.
آیت الله منتظری در اوج اعتراض ها به نتایج انتخابات ایران گفت : "چرا حق مردم را تضییع کردید؟ چرا به مردم زور گفتید؟ چرا چماق کشیدید به روی مردم ؟ هیچ میدانید این چماق کشیدن ها، این زدن های مردم علاوه بر این که گناه است دیه دارد؟ مسأله شتر و این ها در کار است ؟ حالا اسمش بسیج باشد که بسیج باشد. بسیج یعنی بسیج در راه خدا، نه بسیج در راه شیطان ، که هر کاری که گفتند بکند."
مواضع سیاسی آیت الله منتظری در سال های اخیر باعث شد در تظاهرات معترضان به نتایج انتخابات 22 خرداد ماه ، بسیاری از تظاهرات کنندگان ضد دولتی در شهرهای ایران از وی تجلیل کنند.
وی به خاطر تلاش هایش در زمینه حقوق بشر در آذرماه سال 1388 به عنوان برنده جایزه حقوق بشری کانون مدافعان حقوق بشر معرفی شد و اعضای این کانون تندیس حقوق بشر را به این مرجع تقلید اهدا کردند.
.jpg)
